Ekoloji
Mevzu Biraz ‘Pis’: Türkiye, Neden Avrupa’nın Çöpünü Topluyor?
Son yıllarda Türkiye’nin plastik atık ithalatı rakamlarındaki ürkütücü artış, ekoloji mücadelesinin önemli başlıklarından biri oldu. Doğaya oldukça zararlı etkilere sahip bu ticaret kolu kontrolsüzce büyümekte ve Avrupa’dan ülkemize her gün yüzlerce kamyon dolusu atık gelmekte…
Verilere bakıldığında Türkiye’nin 2020 yılında Avrupa’dan en çok plastik atık ithal eden ülke olduğunu görüyoruz. Türkiye’nin bu performansı, Avrupa Birliği (AB) plastik atığının neredeyse üçte birini ithal ettiğini gösteriyor. İngiltere, Türkiye’ye en çok atık gönderen ülke olarak göze çarpıyor. Neredeyse İngiltere’nin atığının %40’ı Türkiye’ye getiriliyor. Ülkemizin ithal ettiği plastik atık miktarı son 15 yılda yaklaşık yüzde 200 seviyelerinde artış gösterdi. Geçen seneye oranla bile %13’lük bir artış söz konusu.
K2 HABER | ÖZEL HABER | DİLAN KARACAN | Her ne kadar ‘çöp değil atık’ denilse de dünyada ve ülkemizde denetim-yaptırım eksiklikleri sebebiyle oldukça illegal temellerde ilerleyen uluslararası çöp ticareti, ülkemizde artık ciddi boyutlara ulaştı. Geçtiğimiz günlerde Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum tarafından Adana’daki atık birikimi ve ülkenin genel plastik atık ithalatına dair yapılan açıklamalar konunun acil müdahale edilmesi gereken boyutlara ulaştığını gözler önüne serdi.
Yıllara Göre Plastik Atık İthalatı (Kaynak: Greenpeace Akdeniz/Eurostat)
Gündem Plastik Atık İthalatı
Sedat Gündoğdu: ‘Kağıt Üzerinde Her Şey Kitabına Uygun Ama Gerçek Daha Başka’
Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Su Ürünleri Temel Bilimleri Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sedat Gündoğdu uluslararası alanda ‘çöp’ ticaretinin Çin’in aldığı yasaklama kararı ve Basel Konvansiyonu ile birlikte yeni bir boyut kazandığını ifade ediyor: “2018 yılında Çin’in aldığı yasaklama kararıyla gündemimize giren plastik çöp ticareti her geçen yıl artan bir oranda devam etmektedir. Bertarafı ya da yeniden kazanımı oldukça maliyetli olan çöp, özellikle çevre koruma yasalarının oldukça sıkı olduğu ülkelerden bu yasaların çoğunlukla göstermelik olduğu ülkelere gönderilmektedir. Bu konuda herhangi bir uluslararası sözleşme de 2021 yılının başına kadar yoktu. Ancak 1 Ocak 2021’de uygulamaya sokulan Basel Konvansiyonu’nun yeni plastik kısıtlamaları, 2020’nin sonlarında plastik çöp ticaretinde ciddi bir patlama meydana getirdi. Kısıtlamaya takılmak istemeyenler, anlaşılan ellerini çabuk tutmak istemişlerdir. Ekim 2020’de OECD üyesi olmayan ülkelere aylık olarak, en büyük ihracatçılar olan AB’den 84 milyon kg, Japonya’dan 82 milyon kg, ABD’den 33 milyon kg ve İngiltere’den de 9 milyon kg plastik çöp gönderildi. 2020 yılı boyunca Avrupa, İngiltere ve ABD’den Türkiye, Malezya, Vietnam, Tayland ve Meksika’ya yapılan plastik çöp ihracatı tarihin en yüksek seviyelerine ulaştı. Bunun yanında örneğin Hong Kong’a yapılan plastik çöp ihracatı, büyük olasılıkla yeni uygulamaya konulan maksimum % 0,5 kontaminasyon sınırı ve birkaç nakliye hattıyla sevkiyatlara getirilen kısıtlamalar nedeniyle düşüş gösterdi. Benzer bir durumun Türkiye için de gerçekleşmesi bekleniyor. Çünkü 2021 yılı itibariyle Türkiye plastik atık ithalatına bazı kısıtlamalar getirdi.”
‘Ülkemiz Dünyanın Atık Çöplüğü Olma Politikası Yürütmektedir’
‘İthal eden ülkelerdeki alıcı şirketlerin, bu işteki en önemli kazancı kolay yoldan para kazanmalarıdır’
Gönderici ülkelerin bu işi yaptıktan sonra gönderdikleri çöp miktarını da hanelerine geri dönüşüm oranı olarak yazdıklarını belirten Gündoğdu, bu durumun da haliyle ihracatçı ülkeleri atık yönetiminde üst sıralara yükselttiğini belirtiyor. Gündoğdu ülkelerin niçin çöplerini ihraç ettiğine değinirken oluşturulan sistemin illegal şekilde ilerlediğine vurgu yapıyor: “Burada ihracatçı ülkeler için şöyle bir avantaj ortaya çıkmaktadır. Normal şartlarda işlemden geçirmek için birçok masraf yapacakları ve hatta yakmak zorunda oldukları çöpleri çok güzel bir şekilde geri kazandıklarını beyan edebilmektedirler. Win-Win durumu yani. Çoğunlukla mükerrer etiketle, beyan edildiğinden farklı içerikle gönderilen bu çöpler eğer ki denetim de zayıfsa alıcı ülkelere kolayca girebilmektedir. Yani aslında kâğıt üzerinde her şey kitabına uygun gerçekleşmektedir ancak gerçek daha başkadır. İşte bu yüzden de beraberinde çok fazla illegal faaliyetin rapor edildiği plastik çöp ticareti, gelişmiş ülkelerin uğraşmak istemedikleri plastik çöplerinden kurtulmanın bir aracı olmaktadır. İthal eden ülkelerdeki alıcı şirketlerin ise bu işteki en önemli kazancı kolay yoldan para kazanmalarıdır.
Artık çöp ticaretinden bahsederken, yasadışı faaliyetlerden söz etmek zaruridir. Çünkü yasalara uygun olarak ithal edilen çöpler, Adana özelinde ortaya çıkan ancak ülke genelinde özellikle bu ithal plastik çöplerin varış noktaları olan şehirlerde de olması oldukça muhtemel olan görüntüler, bu durumun ispatı niteliğindedir.”
Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sedat Gündoğdu
Çöp Değil Atık Algısı
‘Çöpün toplumsal bellekteki anlamının yaratacağı negatif algıdan uzaklaşmak’
Gündoğdu çeşitli çevrelerce tekrarlanan ‘Çöp değil atık’ jargonunun gerçekler ile nasıl çeliştiğine de dikkat çekiyor: “Burada özelikle çöp endüstrisinin algıyı yönetmek için kullandığı ‘atık’ kavramına da değinmek gerekiyor. Üstelik bu “çöp değil atık!” yaklaşımının Türkçeyi yeterince bilmemekle de ilgisi olduğunu söylemekte fayda var. Türk Dil Kurumu atık için “Hastane, ev, fabrika vb. yerlerde kullanılmış, artık işlenemez veya çevre için zarar oluşturan her türlü madde” tanımını vermektedir. Çöp için ise “Yararsız, pis veya zararlı olduğu için atılan ufak tefek şeylerin hepsi, gübür” tanımını vermektedir. Yani atık da olsa çöp de olsa zararlı olan ve işe yaramaz olan bir şeylerden bahsedildiği gayet açık! Yani gelen şeyin atık mı çöp mü tartışmasını yapmak, konuyu bağlamından koparmakla eşdeğer. Ayrıca burada yapılmaya çalışılan bir başka şey daha var; o da çöpün toplumsal bellekteki anlamının yaratacağı negatif algıdan uzaklaşmak. Öyle ya atık denilince akla çok da kötü bir anlam gelmiyor. Ancak çöp öyle değil. İşte bu nokta üzerinden Türkiye’nin çöp değil atık ithal ettiği sıkça tekrarlanıyor. O halde akla da madem çöp ithal edilmiyorsa, bu kadar yabancı çöpün ülkeye nasıl ve kimin tarafından sokulduğu geliyor. Öyle ya çöp ithal edilmiyor olsaydı, onlarca işletmeye milyonlarca ceza da kesilmemiş olurdu. O nedenle ithal edilen şey için çöp demek, son derece isabetli bir yaklaşım.”
Mikro Plastikler Şimdi Her Yerde: Sıfır Atık Mümkün Mü?
Ülkemizde Durum: Adana’da Yaşanan Çöp Skandalları
Gündoğdu son dönemde yabancı medyada da gündem olan Adana üzerinden ülkemizdeki durumu da değerlendiriyor: “İthal edilenin çöp olduğunu ilk olarak İzmir Kemalpaşa’da görmüştük. Ancak aynı tarihlerde bu durumun kimsenin fark etmediği bir yerde yani Adana’da ve hatta daha da vahşi bir şekilde sürdürüldüğünü anladık. İthal edilen çöpler tarım alanlarına, nehir ve kanal kenarlarına illegal olarak dökülüyor ve yakılıyordu. Öyle ki geçtiğimiz günlerde AK Parti Sözcüsü Ömer Çelik tarafından bir basın açıklamasıyla gündeme getirilmeseydi, belki de hala tüm bu illegal faaliyetler birkaç twitter paylaşımı olarak kalacaktı. Bu basın açıklamasından sonra konu bir anda ülke gündemine bomba gibi düştü. Bu kadar tartışılmasının da nedeni, bu açıklamanın ardından gelen 8 milyon civarındaki para cezası ve onlarca tesisin de kapatılması kararıydı. Yaklaşık 3 yıldır aralıksız belgeleme ve duyurma faaliyetleri olmasına rağmen sadece çöpü gönderenlerin ilgi duyduğu, ancak çöpün alınıp getirilip yakıldığı yerde yani Türkiye’de pek gündem olmaması sonrası bir anda böyle bir gündem gelişmesi, olayın vahametinin kısmen de ola anlaşıldığının göstergesi. Ancak yeterli mi? Ya da bu iş çözüldü mü? Elbette, hayır! Sonuçta 2021 yılı için işletmelere kapasitelerinin %50’si oranında ithalat kotası konulmuş da olsa, karışık plastik çöp ithalatı tümden yasaklanmış da olsa İngiltere başta olmak üzere birçok ülkeden Türkiye’ye çöp gelmeye devam ediyor.”
‘İzmir, Bursa, Gaziantep, İstanbul, Kocaeli Samsun ve Sakarya da ithal edilen çöplerin diğer varış noktaları’
Gündoğdu Adana’daki tepkiler ve rapor edilmeler ile birlikte gündeme gelen bu durumun yalnızca Adana’da değil ülkemizin birçok noktasında yaşandığını belirtiyor: “Peki, hikaye neden dönüp dolaşıp Adana’ya dayanıyor. Türkiye’nin bu anlamdaki tek şehri Adana mı? Tabii ki hayır! Adana en önemlilerinden ancak tek değil. İzmir, Bursa, Gaziantep, İstanbul, Kocaeli Samsun ve Sakarya da ithal edilen çöplerin diğer varış noktaları. Oralarda da Adana’daki gibi yasadışı çöp döküm faaliyetinin olup olmadığı henüz tam olarak bilinmiyor. Belki oralarda da vicdanlı ve ahlaklı çevre korumacılar, gazeteciler, akademisyenler ya da vatandaşlar bu işin olup olmadığına dair bir girişimde bulunabilirlerse bunun doğrusunu öğrenebiliriz. Adana’daki durumun konunun merkezi haline gelmesi de işte bu sorundan rahatsız olan köylüsünden villada oturanına, işçisinden tarlada çalışanına kadar herkesin sıklıkla sosyal medyada duyurmasından kaynaklanıyor. Yani hem bu yasadışı faaliyetler çok sık gerçekleşiyor hem de ciddi anlamda rapor ediliyor. Üstelik geçtiğimiz haftaya kadar hakkında herhangi caydırıcı bir önlemin de alınmamış olması, bu durumun artarak devam etmesine de çanak tutuyor. Hali hazırda Adana’da Bakanlık ve Valilik nezdinde yürütülen denetimler sürüyor. Anlaşılan o ki bazı önemli adımlar da beraberinde atılacak.”
‘Çin bu işten ancak böyle kurtuldu’
Çöp ticaretinin illegal tarafına dikkat çeken Gündoğdu ülke olarak kendi çöpümüzü geri dönüştürmeye odaklanmamız gerektiğini belirtiyor: “Yapılması gereken şey çöp ithalatının ya da tüccarların deyimiyle atık ithalatının yasaklanmasıdır. Çin bu işten ancak böyle kurtuldu. Biz de ancak böyle kurtuluruz. Başka bir çözüm yolu ne yazık ki yok. Interpol’ün yayınladığı raporda, çöp ticaretinin legal alanda tutulması pek mümkün olmayan bir faaliyet olduğunu ve çoğunluğunun suç örgütlerince kontrol edildiğini belirtmektedir. Siz istediğiniz kadar denetim yapın sonuçta işin doğası gereği illegal faaliyetler gerçekleşecektir. O nedenle bizim yıllık olarak ürettiğimiz, kendi 3 milyon ton civarındaki plastik çöpümüzle ilgilenmemiz ve “bunu nasıl yönetebiliriz”e odaklanmamız gerekiyor. Aksi durumda hatalı bir tercih olan çöp ithalatı üzerinden ortaya çıkan sektörün nasıl besleneceğine odaklanılırsa, kaybeden doğa olacak, insan sağlığı olacaktır.”
Yeni İnsan Yayınevi, ‘Yeşil Kitaplar’ı Ücretsiz Erişime Açtı
‘Sular durulduğunda aynı faaliyetlerin yeniden yaşanmayacağının da garantisini ne yazık ki veremiyoruz’
Yasadışı şekilde yapılan ithal çöplerin döküm ve yakım işlemlerinin doğaya, tarımsal alanlara, su kaynaklarına ve gıda güvenliğine karşı yüksek tehlike arz ettiğini belirten Gündoğdu, konunun gündemden düşmesiyle daha tehlikeli boyutlara gelme endişesini belirtiyor: “Ortaya çıkan tüm bu çöp kapanının en önemli etkileneni tarımsal alanlar ve su kaynaklarıdır. Adana’da ayyuka çıkan ve sürekli artan şekilde devam eden yasadışı döküm ve yakma faaliyetleri yüzünden tarımsal alanlar plastik çöplerin neden olduğu son derece zehirli kimyasallarla zehirlenmektedir. Bu durum gıda güvenliği açısından da ciddi risk teşkil etmektedir. Benzer şekilde su kaynakları da başıboş ve merdiven altından hallice olan geri dönüşlüm tesislerinden kaynaklanan mikroplastikler ve diğer zehirli kimyasallarla dolu atık sular ve bu yasadışı döküm ve yakım faaliyetleri nedeniyle zehirlenmektedir. Ortaya çıkan bu durum yeraltı suyu da dâhil olmak üzere, içme ve kullanma suyunun kirlenmesine ve kalıcı sağlık riskleri oluşmasına neden olabilecektir. Bu konuda yaptığımız tespit çalışmalarıyla 30’dan fazla yasadışı döküm ve yakım faaliyetleri olduğunu ve çoğunluğunun da tarımsal alanlarda ve su kenarlarında olduğunu tespit ettik. Alınan önlemlerin bu durumda azalmanın yaşanmasına şüphesiz neden olacaktır. Ancak sular durulduğunda aynı faaliyetlerin yeniden yaşanmayacağının da garantisini ne yazık ki veremiyoruz.”
Interpol’ün yayınladığı raporda, çöp ticaretinin legal alanda tutulması pek mümkün olmayan bir faaliyet olduğunu ve çoğunluğunun suç örgütlerince kontrol edildiğini belirtmektedir.
Nihan Temiz Ataş: ‘Türkiye Henüz Kendi Çöpüyle Baş Edemeyen Bir Ülke’
Greenpeace Akdeniz Biyoçeşitlilik Projeler Lideri Nihan Temiz Ataş, Türkiye’nin henüz kendi çöpüyle baş edemeyen bir ülke olduğuna vurgu yapıyor. Atık yönetiminin ciddi bir konu olduğunu, kapsamlı altyapı ve denetim mekanizmaları gerektirdiğini belirten Ataş şunları ifade ediyor: “Çin’in plastik atık ithalatı yasağının ardından Türkiye birdenbire gelişmiş ülkelerin çöplerinin yeni adresi oldu. 2019’da Türkiye, Avrupa Birliği ülkelerinden en çok plastik atık ithal eden ülke oldu. Kontrolsüz, denetimsiz, şeffaf olmayan çöp ithalatı Türkiye’nin kendi geri dönüşüm sisteminde var olan sorunların daha da artmasına neden oluyor.”
‘Türkiye Plastik Çöplüğü Olmasın’
Ataş plastik atık ithalatı adına Greenpeace olarak başlattıkları kampanyaya değiniyor ve bu sayede uygulanan atık ithalatı kotasının hala yetersiz olduğuna dikkat çekiyor: “Greenpeace Akdeniz’in kampanyası sonucunda Ağustos 2020’de plastik atık ithalatı kotasını yüzde 80’den yüzde 50’ye düşürdü. Bu şu anlama geliyor, geri dönüşüm şirketleri dönüştürecekleri plastiğin en fazla yarısını ithal edebilirler, geri kalanını Türkiye’deki plastik atıklardan toplamak zorundalar. Bu güzel ancak yetersiz bir adım.”
Türkiye’ye En Çok Plastik Gönderen 5 Ülke (Kaynak: Greenpeace Akdeniz/Eurostat)
‘Plastik atıkların gelişmiş zengin ülkelerden gelişmekte olan ülkelere “Geri Dönüşüm” adı altında gönderilmesi’
Ataş, tehlikeli atıkların sınırlar ötesi taşınımını düzenleyen uluslararası Basel sözleşmesinin 2021’de yürürlüğe giren yeni kısıtlamalarının plastik atık ithalatını düzene almak adına önemli bir adım olduğuna dikkat çekiyor fakat Türkiye’nin sözleşmeyi henüz onaylamadığını vurguluyor: “Basel Sözleşmesi ekine getirilen değişikliklerin benimsenmesi küresel plastik ticareti ve kirlilik krizini ele almak açısından büyük ve önemli bir adım. Çünkü plastik atıkların gelişmiş zengin ülkelerden gelişmekte olan ülkelere “geri dönüşüm” adı altında gönderilmesi devasa bir çevresel, ekonomik ve sosyal soruna neden oluyor. 1 Ocak 2021’de yürürlüğe giren değişiklikler gönderen ülkenin birbirine karışmış, kirlenmiş ya da geri dönüştürülemeyen plastik atıkları göndermeden önce alıcı ülkelerin ön muvafakatini almasını gerektiriyor. Bunun yanı sıra alıcı ülkeye istenmeyen ya da yönetilmesi mümkün olmayan plastik atıkları reddetme hakkı tanıyor.
Uluslararası ithalat ve ihracat verilerini dünya çapında görebilmek için verileri takip ediyoruz ancak yeni yasal değişikliklerin nasıl etki ettiğini anlamak için henüz erken. Türkiye Basel Sözleşmesi’ni onaylasa da 1 Ocak 2021’de yapılan yeni düzenlemeye göre hangi oranda kirli atığı ülkeye alacağına ilişkin bir düzey, yani kontaminasyon seviyesi belirlemedi. Bunun yerine kendi ulusal karışık kodlu yasağını uygulamaya koydu. Bunun uluslararası Basel Sözleşmesi’ne göre karşılığının ne olduğunun daha net bir şekilde kamuoyu ile paylaşılmasına ihtiyaç var.”
Greenpeace Akdeniz Biyoçeşitlilik Projeler Lideri Nihan Temiz Ataş
‘Çekilen görüntüler Avrupa’dan gelen plastik çöplerin doğaya atıldığını ya da yakıldığını bir kez daha ortaya çıkardı’
Ataş son günlerde gündeme gelen Adana’daki plastik atık durumuna dikkat çekiyor: “Kasım 2020’de Greenpeace ekiplerince Adana’da çekilen görüntülerden ithal edilen plastiklerin bir kısmının doğaya atıldığını ya da yakıldığını görmüştük. Nisan 2021’de yeniden Adana’ya yapılan saha gezisinde durumun değişmediği ortaya çıktı. Çekilen görüntüler Avrupa’dan gelen plastik çöplerin doğaya atıldığını ya da yakıldığını bir kez daha ortaya çıkardı.”
Plastik Atık İthalatı Meclis Gündeminde: ‘Çevreden Bihaber, Çevre Bakanı Var’
‘Türkiye’nin farklı noktalarında benzer görüntülerin olduğundan şüphemiz yok’
Adana dışında ülkemizde görülen ithal plastik atık vakalarına dair görüşlerini belirten Ataş ülkenin birçok noktasında Adana’ya benzer durumların yaşandığını belirtiyor: “İlk olarak Greenpeace Eylül 2019’da aldığı bir ihbar üzerine İzmir Kemalpaşa’ya giderek yanında bir ev bulunan alanda ithal edilen plastik ambalaj atıklar olduğunu görüntüledi.
İzmir’de boş bir alandaki ithal plastik atıkların ‘çevre koşullarına uygun olmayan şekilde depolandığı’ gerekçesiyle ilgili kişiler hakkında suç duyurusunda bulundu. Bunun üzerine Bakanlık harekete geçerek söz konusu yer hakkında ceza kesti.
Ancak ardından Adana’da gördüğümüz görüntüler ortaya çıktı. Bu sadece bize ulaşan ve yerinde inceleyebildiğimiz durumlar. Türkiye’nin farklı noktalarında benzer görüntülerin olduğundan şüphemiz yok.”
“Kirlenmiş su kaynakları, ekinlerin yok olması, solunum yolu hastalıkları..”
Ataş doğanın daha fazla plastiği kaldıracak durumda olmadığını söylüyor. Bugüne kadar üretilen plastiklerin sadece yüzde 9’unun geri dönüştürüldüğünü vurgulayan Ataş atık ithalatının geri dönüşüme eşit olmadığını ve geri dönüşmeyen ürünlerin çöp sahalarına, çevreye dağıldığını ya da yakıldığını belirtiyor.
Çin’in ithalatı kaldırmasından sonra Güneydoğu Asya’ya kayan ithalatın vahim sonuçlarına dikkat çeken Ataş durumun şimdi ve gelecek adına ne denli kritik olduğunu vurguluyor: “İster karada ister denizde olsun, plastik kirliliği tüm ekosistemlerin gıda zincirinin en üstünden altına kadar biyolojik çeşitliliği tehdit ediyor. Çin’in plastik atık ithalat yasağının ardından plastik atık ithalatı önce Güneydoğu Asya’ya kaydı ve oradaki etkileri sarsıcı oldu: Kirlenmiş su kaynakları, ekinlerin yok olması, aşırı plastik atığa maruz kalma ve bunları yakmaktan kaynaklı solunum yolu hastalıkları ve akışın en yoğun olduğu bölgelerde organize suç bolluğu. Buralarda yaşayanlar ve gelecek nesiller, tüm insanlığın yarattığı bu kirliliğin ekonomik, sosyal ve çevresel bedelini ödüyor. Aynı durumu Türkiye’nin de yaşamaması için acilen harekete geçmemiz lazım.”
‘Sıfır atık hedefini imkansızlaştırır’
Bazı çevrelerce “Karışık atık plastik ithalatının, geri dönüşüm tesislerinin ihtiyacının yurtiçinde karşılanacak seviyeye gelinceye kadar yasaklanmaması ve sınırlandırılmaması gerektiğini” savunan bir görüş hakim. Bu görüşe karşı düşüncelerini belirten Ataş atığın niteliğine dikkat çekiyor: “Karışık kodlu plastik atık geri dönüştürülebilir bir yapıda değil. Nitekim saha araştırmalarımızda da sürekli gördüğümüz, un ufak edilmiş, karışık geri dönüştürülmez plastiklerin doğaya terk edilerek suyu, toprağı havayı geri dönülmez bir biçimde kirlettiği. Yurtiçinde karşılanacak seviyeye gelinceye kadar herhangi bir atığın ithalatına devam edilmesi sadece Sıfır Atık hedefini imkansızlaştırır.”
İyi Bak Dünyana: ‘Atığın İhtimalleri: Biçim Ve Süreç’
‘167 bin kişinin desteğiyle bu talebimize kısa sürede karşılık aldığımızı görüyoruz’
Çevre ve Şehircilik bakanı Murat Kurum’un geçtiğimiz günlerde sosyal medyadan plastik atık ithalatı üzerine yaptığı açıklamalara değinen Ataş taleplerine kısa sürede yanıt bulmasının sevindirici olduğunu fakat hükümetten bu doğrultuda eylem planı beklediklerini söylüyor: “Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan talebimiz plastik atık ithalatının yasaklanması, denetim ve şeffaflık mekanizmalarının artması yönündeydi. 167 bin kişinin desteğiyle bu talebimize kısa sürede karşılık aldığımızı görüyoruz. Geçtiğimiz hafta Twitter’dan yaptığı açıklamalarda Sıfır Atık Hareketi gereği yerli atığa ağırlık verileceğini bildirmişti. Aralık 2020’de de bunu destekler şekilde sıfır atık plastik ithalatı hedefi olduğunu dile getirmişti. Bunun eylem planının açıklanmasını bekliyoruz. Bunun yanı sıra, denetimlerin sıkılaşarak sağlıklı atık yönetimi sistemi için devam etmesi ve ithal edilen atıkların gümrükten geri dönüşüm tesisine kadar online takip edileceği bir sistemin kurulması şeffaflık mekanizması adına önemli bir adım.”
Barış Çallı: ‘Ülkemizde Atık Ayrıştırma Alışkanlığının Kazanılması İçin Hiçbir Cezai Yaptırım, Vergi veya Teşvik Yok’
Marmara Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümünden Prof. Dr. Barış Çallı, Avrupa Birliğinin aldığı karar ile geçtiğimiz dönemde “Çöp” ticareti yaptığını kanıtladığını vurguluyor: “AB, bu yılın başında bir karar almış ve plastik atıklarını artık sadece geri dönüşüm maksadıyla ihraç edeceğini duyurmuştur. Bu durum AB’nin, geçmiş yıllarda geri kazanıma uygun olmayan bazı plastik atıklarını da ihraç ettiğini göstermektedir.”
‘Gelişmiş ülkelerde, kentsel katı atıklar bizim ülkemizde olduğu gibi karışık değil kaynağında ayrı toplanmaktadır’
Çallı gelişmiş ülkelerdeki ve ülkemizdeki atık toplama farklarını vurguluyor: “Gelişmiş ülkelerde, kentsel katı atıklar bizim ülkemizde olduğu gibi karışık değil kaynağında ayrı toplanıyor. Kaynağında ayrı toplamanın en basit yolu ikili toplamadır. İkili toplamada geri dönüştürülebilir ambalaj atıkları ve organik atıklar birbiriyle karışmadan kaynağından yani evlerden ayrı toplanır. Daha gelişmiş toplama sistemlerinde atıklar 3, 4 veya daha fazla kategoriye (örneğin: kağıtlar, plastikler, metaller, camlar, organik atıklar) ayrılarak kaynağından ayrı toplanır. İkili veya çoklu toplamanın kendine göre avantaj ve dezavantajları vardır. İkili toplama sisteminde, kaynağında karışık toplanan ambalaj atıklarının geri dönüşüme gönderilmeden önce sahada birbirinden ayrılması gerekir. Çoklu toplamada ise, ayırma işlemi evlerde yapılacağı için sahada ayrıma daha kolay olur. Ancak çoklu toplamada çok sayıda toplama aracına (çöp kamyonu) ihtiyaç olduğu için yakıt sarfiyatı ve dolayısıyla sera gazı emisyonları daha yüksektir.”
‘AB ülkelerinin geri dönüştürülebilir atıklarını ülkemize göndermesinin başlıca nedeni, atık geri kazanım ve bertaraf maliyetlerinin kendi ülkelerinde ülkemize göre çok daha yüksek olmasıdır’
AB ülkelerinin atıklarını ihraç etmesindeki ana sebeplere değinen Çallı ülkemizin neden cazip bir adres olduğuna da değiniyor: “Ülkemizde son yıllarda, karışık ambalaj veya karışık plastik atıklarını birbirinden ayırmak için ileri teknolojilerin kullanıldığı ÇŞB’den lisans almış birçok ayırma ve geri kazanım tesisi kurulmuştur. Ülkemizin Avrupa’ya yakın mesafede bulunması, iş gücünün kur farkı sebebiyle AB ülkelerine nazaran daha ucuz olması, ülkemizdeki atık yönetimi mevzuat ve uygulamalarının AB’ye göre esnekliği, Çin’in atık ithalatını sınırlaması vb. nedenlerle AB’de kaynağında ayrı toplanan ambalaj atıkları için ülkemiz cazip hale gelmiştir. AB ülkelerinin geri dönüştürülebilir atıklarını ülkemize göndermesinin başlıca nedeni, atık geri kazanım ve bertaraf maliyetlerinin kendi ülkelerinde ülkemize göre çok daha yüksek olmasıdır. Bahsi geçen karışık ambalaj atıklarının önemli bir kısmı kaynak olarak geri kazanılabilir niteliktedir. Geri kalan kısım ise enerji geri kazanımı ile yakılarak bertaraf edilmelidir. AB ülkeleri atıkların düzenli depolanmasına önemli kısıtlamalar getirmiştir.”
Yeşil Düşünce Derneği ‘Avrupa Yeşil Mutabakatı’nı Türkçe’ye Çevirdi
‘Anlaşılıyor ki karışık plastik atık ithalatı iyi denetlenmemiş ve kalitesiz, yani geri dönüştürülebilir plastik oranı düşük atıklar ithal edilmiş’
Geçtiğimiz günlerde Bakan Kurum tarafından yapılan açıklamaları değerlendiren Çallı ortaya çıkan durumun ithalat sürecindeki denetim ve takip eksikliğinden kaynaklandığını belirtiyor: “Haberlerden takip ettiğim kadarıyla geçtiğimiz sene AB ve İngiltere’den ithal ettiğimiz bazı karışık plastik atıkların içinde geri dönüşümü ekonomik olmayan plastikler bulunuyor. Basında, karışık plastik atıkların ton başına 100-600 Euro bedel ile ithal edildiğine dair bilgiler var. Fiyatlar muhtemelen atıkların kalitesine bağlı olarak değişiyor. Anlaşılıyor ki karışık plastik atık ithalatı iyi denetlenmemiş ve kalitesiz, yani geri dönüştürülebilir plastik oranı düşük atıklar ithal edilmiş. Bu durum gümrük denetimlerinin zayıf olduğunu ve hem atığı gönderen AB ülkelerinde hem de ülkemizde bu denetimsizlikten fayda sağlayan kişi ve şirketler olduğunu gösteriyor. Geri dönüştürülebilir kaliteli atıklar (plastik, metal, kağıt vb.) önemli bir kaynaktır ve bu atıkların ithalatı hem AB ülkelerinde hem de ülkemizde yasaldır ve uzun yıllardır yapılmaktadır. Önemli olan husus ithal edilen atıkların çok iyi şekilde denetlenmesidir. Bununla birlikte ülkemizdeki lisanslı geri dönüşüm firmalarının kapasite ve kabiliyetleri arasında ciddi farklılıklar bulunmaktadır. Düşük ve yetersiz teknolojiye sahip geri dönüşüm tesislerinde geri dönüşüm oranı düşük kalmakta ve bertaraf edilmesi gereken atık miktarı artmaktadır. Bu tesisler iyi denetlenmedikleri takdirde, bertarafa göndermeleri gereken düşük kalite plastik atıkları çevreye gelişi güzel atmakta ve önemli çevre sorunlarına yol açmaktadırlar. Bu bağlamda Bakan Kurum’un ithal edilen atıkların gümrükte daha ayrıntılı olarak denetlenmesi ve bu atıkları işleyen geri kazanım tesislerinin sıkı takip edilmesi yönündeki açıklamaları olumludur.”
Marmara Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü’nden Prof. Dr. Barış Çallı
‘Personel sayısı artırılarak veya on-line denetim sistemleri geliştirilerek’
Bu aşamadan sonra neler yapılması gerektiğine değinen Çallı sistematik şekilde uygulanacak yeni ve yenilikçi yöntemler ile sıkı denetim ve takip yapılması gerektiğini söylüyor: “Mevzuata uygun faaliyet göstermeyen ve çevreyi kirleten lisanslı geri dönüşüm firmalarına para cezası uygulanması, lisansız firmaların ise faaliyetine son verilmesi gerekir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve il müdürlükleri görev tanımı itibariyle şehircilik ve çevre birimlerinden oluşmaktadır. Çevre birimlerindeki personel sayısı şehircilik personeline göre daha azdır ve denetimler için yetersiz kalmaktadır. Personel sayısı artırılarak veya on-line denetim sistemleri geliştirilerek geri dönüşüm tesislerinin denetimleri daha işlevsel ve verimli hale getirilebilir. Aslında bu tesisleri, giren ve çıkan atık miktarı üzerinden denetlemek oldukça kolaydır. Bu işlem on-line hale getirildiğinde ve lisanssız kaçak tesislerin faaliyeti sona erdirildiğinde sorun çözüme ulaşır. Diğer önemli bir husus, bu tesislerden çıkan ve geri dönüştürülemeyen plastik atıkların ne şekilde berataraf edildiğidir. Bu atıklar, arazide düzenli depolanarak değil mümkün mertebe enerji geri kazanımı ile atık yakma lisansı olan çimento fabrikalarında yakılarak bertaraf edilmelidir. Ayrıca, haberlere konu olan, plastik atıkları ile kirletilmiş bölgelerin çevre il müdürlükleri ve valilikler tarafından bir an evvel temizlenmesi elzemdir. Bu sayede, yeni dönemde tesislerin denetimi çok daha kolay gerçekleştirilebilir.”
Türkiye Paris İklim Anlaşması’nı Neden Onaylamıyor?
‘Kültür eksikliğinden ziyade ülkemizde insanları atıklarını azaltmaya ve geri dönüştürmeye teşvik eden mekanizmaların sınırlı olmaması’
Çallı ülkemizde atık ayrıştırma alışkanlığının olmamasını bu hususta hiçbir cezai yaptırım, vergi veya teşvik olmadığından dolayı kaynaklandığını belirtiyor: “Sera gazı emisyonları dahil çevresel etki açısından en iyisi atıkların üretildikleri kaynağa mümkün olan en yakın mesafede yönetilmesidir. Bu nedenle, kaynak geri kazanımı maksadıyla uygulayacağımız geri dönüşüm faaliyetlerinde önceliğimiz kendi ülkemizde oluşan atıklar olmalıdır. Bunun için gelişmiş ülkelerinde olduğu gibi kağıt, plastik, metal, cam, tekstil vb. geri dönüştürülebilir atıkları yaş organik atıklarla kontamine olmayacak şekilde kaynağında ayrı toplamamız gerekir. Bunun için ikili toplama, depozito iade sistemi, atık getirme merkezleri vb. uygulamalar ülkemizde bir an evvel yaygınlaşmalı ve geri dönüştürülebilir atıklar ekonomiye kazandırılmalıdır. Bunun önündeki en büyük engel kültür eksikliğinden ziyade ülkemizde insanları atıklarını azaltmaya ve geri dönüştürmeye teşvik eden mekanizmaların sınırlı olmamasıdır. Alışveriş poşetlerin ücretlendirilmesi ve 2022 yılında uygulamaya geçecek olan depozito-iade sistemi ender iki örnektir. Kentsel atıkları ayırmadan çöpe atmanın ülkemizde hiçbir cezası ilave vergisi vb. yoktur. Veya ayıranlar hiçbir şekilde teşvik edilmez. Gelişmiş ülkelerde vatandaşların atıkları kaynağında ayırmasını sadece kültür ve eğitim ile açıklayamazsınız. O ülkelerde ceza veya teşvik sistemleri mevcuttur ve çok sıkı şekilde uygulanır. Atık/çöp vergileri yüksektir. Atığınızı ayırmadan çöpe atarsanız yüksek vergi ödersiniz.”
Özel şirket, sadece bariyer çekmiş
Taşkın, Enerji Bakanı’ndan gelen yanıta ilişkin değerlendirmesinde “Görülüyor ki ağustos ayından bugüne geçen zamanda kayda değer bir çalışma yapılmış değil. Halk sağlığını ilgilendiren böyle bir konunun ciddiye alınmıyor oluşu kaygı vericidir. Önümüzdeki aylarda gelişmeleri yakından takip edeceğiz” dedi.
Gaziemir Belediye Başkanı Halil Arda da atıkların temizlenmesi için ilgili kurumlara yaptığı çağrılarına defalarca yanıt alamayınca, “Nükleer atık alanı 14 yıldır temizlenmiyor. Artık söz bitti, eyleme geçiyoruz” diyerek bölgede ‘duran adam’ eylemleri başlatmıştı.
30 Kasım’da başlayan Birleşmiş Milletler (BM) İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 28. Taraflar Konferansı (COP28), Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) Dubai kentinde bugün sona erdi.
Zirve, müzakerecilerin final metni üzerinde anlaşmaya varamaması nedeniyle resmî tarihinden bir gün sonra tamamlanabildi.
Anadolu Ajansı’nda yer alan habere göre, iklim müzakerelerinin yaklaşık 30 yıllık tarihinde ilk kez “fosil yakıtlara” referans verilen final metninde, sıcaklık artışını sınırlandırmak için “fosil yakıtlardan uzaklaşma” çağrısı yer aldı.
Atıflar ve boşluklar
BM nezdinde “çağrı”, tarafların “davet edilmesi veya taraflardan ricada bulunmak” anlamına geldiği için, müzakereleri takip eden uzmanlar fosil yakıtlardan uzaklaşma çağrısının zayıf bir sonuç olduğunu ve küresel ısıtmayı sınırlandırmak için emisyonları keskin şekilde düşürmenin sağlanamayacağını belirtiyor.
Taraflar küresel yenilenebilir enerji kapasitesinin 2030 itibarı ile üç katına ve enerji verimliliğindeki ilerleme hızının iki katına çıkarılması hedeflerini kabul ederken, Kayıp Zarar Fonu’nun etkin hale gelmesi de final metninde yer aldı.
Final metninde, gelişmekte olan ülkelerin iklim finansmanına ihtiyaç duyduğu ve iklim krizinin etkilerine uyum için gereken finansmana atıfta bulunulsa da, uyum finansmanının nasıl ölçeklendirileceği ve takvimine ilişkin boşluklar var.
COP28 Başkanı Al Jaber: Tarihi başarı
Final metninin kabul edilmesinin ardından kapanış oturumunda konuşan COP28 Başkanı Sultan Ahmed Al Jaber, müzakerelerin sonucunu “tarihi bir başarı” olarak nitelendirerek, şöyle dedi:
“Dünyanın yeni bir yol bulması gerekiyordu ve kuzey yıldızımızı takip ederek biz bu yeni yolu bulduk. Gerçeklerle yüzleştik ve dünyayı doğru yöne yönlendirdik. Bu doğrultuda, küresel sıcaklık artışını 1,5 dereceyle sınırlandırma hedefini ulaşılabilir kılmak için bir eylem planı hazırladık.
“Bunu ortak zemin üzerine inşa ettik, işbirliğiyle pekiştirdik. Bu, iklim eylemini hızlandırmak için hata yapmamak üzere geliştirilmiş dengeli, tarihi bir pakettir.”
- BAE’nin devlet petrol şirketi ADNOC’un CEO’su olan Sultan Ahmed Al Jaber’in COP 28’e başkanlık etmesi, kararlaştırıldığından bu yana tepki topluyordu. ADNOC’un, üretim kapasitesini 2027 yılında günde beş milyon varile çıkarmayı hedeflediği biliniyor.
İklim Uzmanlarından Tepkiler
WWF Küresel İklim ve Enerji Lideri ve COP20 Başkanı Manuel Pulgar-Vidal, müzakerelerin ardından yaptığı değerlendirmede, ülkelerin fosil yakıtlardan uzaklaşma konusunda anlaştığını söyleyerek şöyle dedi:
“Ülkeler bunu kabul ederken, COP28’de kömür, petrol ve gazın tamamen kullanımdan kaldırılması konusunda uzlaşmaya varılamadı. Ancak yine de fosil yakıtlardan uzaklaşma kararı önemli bir sonuç. 30 yıldır devam eden BM iklim müzakerelerinde ülkeler nihayet odak noktasını iklim krizine yol açan kirletici fosil yakıtlara kaydırdı. Bu sonuç fosil yakıt dönemi için sonun başlangıcına işaret etmelidir.
“Yaşanabilir bir gezegen için tüm fosil yakıtların tamamen ortadan kaldırılmasına ihtiyacımız var.”
Brezilya merkezli İklim Gözlemevi Yönetici Sekreteri Marcio Astrini, COP28 sonucunun “sinyaller açısından güçlü ancak içerik bakımından zayıf” olduğunu dile getirerek, “Gerçek anlamda harekete geçilmediği takdirde Dubai’den çıkan sonuç, dünyanın dört bir yanında aşırı iklim olaylarından zarar gören topluluklar açısından kutlanmayacak bir sonuç,” dedi.
Ekoloji Örgütleri Meclis’te: Kömürden 2030 Yılına Kadar ‘Adil Çıkış’ İstiyoruz
İmamoğlu: Marmara Denizi İçin En Büyük İhanet Kanal İstanbul
Türkiye’nin En Kapsamlı ‘Sahipsiz Hayvan Hastanesi’ İzmir’de Kuruldu
İzmir’in Çernobil’i Gaziemir’de Hiçbir Temizleme Çalışması Yapılmamış
Avrupa’nın Çöpünü Yine Türkiye Aldı: Bir Yılda 12,4 Ton!
Ekrem İmamoğlu: Daha Özgür Bir İstanbul İçin Tam Yol İleri!
Hayvan Hakları Savunucuları Kadıköy’den Seslendi: Katliama Hayır!
Boğaziçi Çevre Ödülleri Sahiplerini Bekliyor
COP28 Sonrası İklim Uzmanlarından Tepkiler: Yetersiz
#COP28 ‘Fosil Yakıtlardan Uzaklaşma’ Çağrısının Yapıldığı Anlaşmayla Sona Erdi
Halilağa’da ÇED Raporu Yerle Bir Edildi
